زنی در استانبول منتشر شد

متن فارسی «زنی در استانبول» توسط انتشارات KODEKS YAYINEVİ در استانبول منتشر شد؛ کتاب در روزهای آینده در کتابفروشی های ترکیه توزیع خواهد شد.

توزیع متن فارسی کتاب در آمریکا و کانادا با انتشارات پارس(لس آنجلس) است و در اروپا، توسط انتشارات فروغ(کلن) انجام خواهد شد.

ترجمه عربی(امرأة في اسطنبول) کتاب نیز توسط غسان حمدان ماه های آتی در مصر(قاهره) منتشر خواهد شد.

دیگر آثار ادبی من که آماده انتشار هستند، عبارتند از:

1- اوباشان و زندانیان (رمان تاریخی).

2- زن ناشاد (کتاب عشق و تراژدی1).

3- عشق سال های پناهجویی (کتاب عشق و تراژدی2).

4- رازهای عاشقانه ایران (کتاب عشق و تراژدی3).

5- زهرا (کتاب عشق و تراژدی4).

6- فخرالدوله و امیرارسلان.

7- ایرانی سرگردان.

“İstanbul’da Bir Kadın” yayımlandı.

“İstanbul’da Bir Kadın” romanının Farsçası KODEKS YAYINEVİ tarafından İstanbul’da yayımlandı ve ilerleyen günlerde, Türkiye’de dağıtılacaktır.

Ayrıca, kitabın Amerika ve Kanada’da dağıtımını Pars yayınevi (Los Angeles) ve Avrupa’da Füruğ yayınevi(Köln) tarafından yapılacaktır.

Romanın Arapça çevirisini (امرأة في اسطنبول) ise Gassan Hemdan tarafından yapılıp gelecek birkaç ayın içinde Mısır’da (Kahire) yayımlanacaktır.

Haghdar’ın yayımlanmamış diğer edebi eserleri ise şunlardır

1.   Haydutlar ve Mahkûmlar (tarihi roman)

2.   Mutsuz Kadın (Aşk ve trajedi kitabı 1)

3.   İltica yıllarının Aşkı (Aşk ve trajedi kitabı 2)

4.   İran Aşk Sırları (Aşk ve trajedi kitabı 3)

5.   Zehra (Aşk ve trajedi kitabı 4)

6.   Fehru-d Devle ve Amir Arslan 

7.   İranlı Avare

رساله سياسی (طرح عريضه به خاك پاي همايوني) نگاشته ميرزا يعقوب خان - تحقيق علي اصغر حقدار

توضيح

اين رساله قرار بود سال 1388 جزو «رسايل سياسي عصر مشروطيت» چاپ شود؛ مشروط و غيرمجاز شدن آن مجموعه تا زماني نامعلوم و هميشگي، مصمم ام كرد كه براي اطلاع محققان تاريخ انديشه هاي مشروطه خواهانه در ايران پيشامشروطه و انتشار عمومي يكي از پايه اي ترين متون مشروطيت در ايران و براي رد سوء تفاهمات اختراعي كه مشروطيت را مي خواهند بدون پشتوانه فكري و سياسي در ايران زمين معرفي كنند، به نشر اينترنتي رساله مبادرت كنم.

میرزا یعقوب در این رساله به مساله نظم و نقش آن در آبادانی و پیشرفت کشور اشاره کرده است. در فقره ای دیگر از اهمیت تشکیل دولت منتظم و مشروط به قانون یاد کرده و ضرورت قانون در جامعه را یادآور شده است. او هم چنین به تلاش های اولین مصلحان سیاسی و اجتماعی ایران نظیر عباس میرزا، قایم مقام و امیرکبیر اشاره کرده است. از حق شورش و اعتراض ملت در صورتی که دولت از وظایف قانونی و اجرایی اش بازماند، نوشته است. جایگاه پارلمان را آورده و از جداسازی شرع و عرف برای قانونمندی جامعه و فرایند بهینه کشورداری نوشته است. میرزا یعقوب از محوریت روابط دیپلماتیک هم غافل نبوده است. هم چنان که از ظلم پایگان دینی و دوری آنان از سیاست و حکومت نوشته است.

متن رساله را زنده یاد دکتر فریدون آدمیت از آرشیو شخصی برای انتشار در اختیار من گذاشتند؛ بنابه نوشته ایشان «رساله سیاسی(طرح عریضه...) نوشته میرزا یعقوب (پدر میرزا ملکم خان) است. ميرزا يعقوب این رساله را در اسلامبول نوشته، میرزا یعقوب در 1298 در اسلامبول درگذشت. ضمنا این رساله را بعد از 1285 نوشته، به دلیل آن که به نامه «شارل مسمر» فرانسوی اشاره دارد. «مسمر» نامه خود را در 2 مارس 1869 (ذیقعده 1285) نوشته است.»

***

طرح عریضه است که به خاک پای مبارک محرمانه باید عرض شود. صدق نیت و خلوص عقیدتم را عذر خواه جسارتم قرار بدهید.

به جهت توضیح و بیان مطلب، عبارت معذور و مطلوبست. [...] هم پادشاه مستقل و معروف و مقبول و ممدوح همه دول نمی بودی، بی تملق اعتقادم این است که بر حسب فهم و دانش و بصیرت و معلومات و تجربیات میان جمیع خلق ایران شخص اول هستی؛ بنابراین اعتقادم این است که اگر آن وجود وحیدالعصر، فریدالدهر بتواند ایران ویران موروثی را نظم بدهد و دردهای مشکل البنیاد را درمان نماید و بنیان لازم یک دولتی را ترکیب و تشکیل کند، از احدی این معنی برنخواهد آمد و این فرصت و مجال که بر حسب اتفاق و بخت برای سرکار اقدس فراهم است، دست شاهنشاه زادگان نخواهد افتاد، هر قدر به جوهر ذاتی آراسته باشند، اغراض مقتدر و هم جوار ظاهرا و باطنا مانع و منکر ارتقاء و اعتلای دولت ایران خواهند بود.

جای اختفا* نیست که در ایران هرگز بساط دولت نبوده، بلکه اسم و لفظ دولت هم معروف نبوده؛ یک سلطنت بی معنی بوده که فال آن را خواندیم و شنیدیم و دیدیم. بلی گاهی برحسب اتفاق پادشاهان عادل و نیک نفس داشته ایم. چند روزی به آن واسطه خلق ایران نفس راحت کشیده اند. والا معنی سلطنت ایران این بوده که اسباب قتل و غارت جمع نموده به جان اهالی خانه بیفتند. یا این که هرگاه فرصت نمایند، به تاخت و تاز و اسر و نهب ولایات هم جوار پردازند. نه شرط رعیت پروری و مملکت داری بوده، نه طریق فتوحات و تسخیر و توسیع ملک و خیال حفظ آن.

مفاخرت به آئین اجدادی مثل آن وجود اصلی شایسته نیست بلاشک در این همه عهد. اسباب نگهداری و ملت پروری و توسیع حدود و فتوحات آسان، حسن قوانین و قواعد مسالمت نه کثرت اسباب قتل و غارت و سهم و سطوت.

هر قانونی که به تصدیق و امضای اقدس همایون می رسد، مثل مرگ باید بر هر کسی مبتلا باشد و مخالفت آن حتی بر خود پادشاه باید حرام باشد، والا چه حاصل که خدای نخواسته سلطان بپسندد، چنان عیب به موجب هرگونه اختفال* می شود.

یک فقره اشتباه عمده را از سر عموم چاکران باید بیرون کرد و به هر قسمت خالی گردد که مقصود از ارتقای شأن و منصب و مأموریت و رجوع خدمت نه مداخل وتوسیع معاش آنهاس، بلکه به جهت اظهار اعتماد به کار دانی و قابلیت و درستی آنهاست که مصالح لازم مملکت داری و سلطنت است. اعتماد را با ترحم و فقر و پریشانی آنها مخلوط نکنند که فرق عظیم در میان است. عوض این که اعتماد ولی نعمت را موجب افتخار خود سازند، منصب مأموریت را وسیله مداخل دانسته مایه سرور و فرصت قرار می دهند.

بی موقع نمی دانم یک فقره سیر عبرت آمیز خود را عرض نمایم.

یکی از ارکان دولت و توان گران ملت به مناسبتی شرایط دوستی و خصوصیت فی مابین برقرار بوده، چندی بود به شدت طالب یک شغلی بود که خیر آینده دولت و ملت در پیشرفت آن عموما متصور بود، به احتمال این که بلکه هم یقین دانستیم که اگر چنان شغل و مأموریت به عهده مراقبت و مساعی جمیله او محول گردد، دولت و توقعات ملت از آن امر بالمراتب بهتر و شایسته تر عمل آید و یک نیکنامی و افتخار برای چنان [دولتی] حاصل آید. همیشه خواطر پدر و پسر همراه آرزوی معظم الیه بوده تا بر حسب اتفاق مشارالیه به آرزوی خود نائل آید. در آن بین پدر و پسر محض تهنیت به دیدن او رفتیم. عوض این که ببینیم، که فرصتی به دست آورده مصدر خدمتی برای دولت و ملت شود و یک نیکنامی برای خود و خاندان خود حاصل نماید، می گوید خوب شد از این مأموریت نان و پنیری بیرون خواهد آمد. از مشاهده این اوضاع چنان یأسی برای پدر و پسر روی داده که هنوز به حال نیامده ایم.

هزار افسوس که بخت ایران نیاورد که از مرحوم نایب السلطنه[عباس میرزا] اقلا یک سلطنت پنج ساله ارث به وراثش برسد که شاه جنت مکان و شاهنشاه جوان بخت این طور به دردهای بی درمان که حاصل کمال و هنر سلاطین سابق است، گرفتار و معطل نشوند.

جای انکار و اختفاء نیست که ایران همه مایه اش در این چند سال آخر پی در پی باخته است. همین یک مایه برایش باقی مانده و بس که همین چنان مایه منحصر می توان جمیع دردها را چاره کرده و ایرانی تازه احیا کرد. بی حرف مایه باقی و منحصر مزبور وجود شاهنشاه پرتجربه و پر[...] است. این نیز جای تردید نیست که عمده اعتبار بندگان اقدس شاهنشاهی روحی فدا در داخله مملکت در نظر خادم و خائن خیرخواه و بدخواه، عالم و جاهل، مصلح و مفسد آن یک مشت پول است که در خزانه و در اختیار ایشان است.

عمده خدمت هوشیار چنان که در مدح آقای مستوفی الممالک چند سال قبل در رد اقوال دشمنان در روزنامه اسلامبول [آمده است] باید حفظ خزانه و ازیاد آن باشد و خالی شدن خزانه عامره را اعظم مصائب برای دولت و ملت بدانند.

ایران چند سال پیش در مقابل شماتت فرنگستان، دو فقره تسلی افتخارآمیز داشت: یکی این که هر قدر بر حسب لباس و پوشاک از فرنگستان عقب بود، همانقدرها از اغلب ممالک فرنگستان بر حسب آذوقه و خوراک پیش بود. دویم این که ایران سوار خیز بود و در وقت ضرورت دویست هزار سوار می توانست به میدان آورد که بدون دغدغه خواطر از بابت آذوقه عیال خویش تا دو سال طاقت تحمل سفر دور و دراز داشتند. نان خانه ضامن ثبات لشکر و آرامش اهالی خانه بود و اعتبار سوار ایران موجب درستی و احتیاج همسایه قوی در داعیه بلند پایه اش بود. اکنون چیزی که از ایران باقی است، یک کله مردمان گرسنه و پریشان بیکار و از زندگی بیزار، چشم امید همه دوخته به یک مشت پول خزانه است، هم چند نفر آباد و صاحب مایه باقی مانده اند از خطرات آن همه فرقه پریشان نمی توانند از بضاعت خود تمتع برده اند.

خلاصه خلق ایران از شاهنشاه عادل و رحم دل، نان و گذران می خواهند. تحصیل نان و گذران موقوف به عمل وابراز هنرخلق است. ابراز هنر با اسباب و افزار است. اسباب و افزار هم مایه می خواهد و هر نوع تقویت از دولت است. هرگاه یک مشت پول خزانه را به رسم سرمایه به مردم بدهند، اقلا کیفیت نمی کند. دویم خلل کلی به اعتبار اصلی می رساند. اسلم شقوق این است به قدر امکان هرچه زودتر به هر قسم از خارج تدارک مایحتاج اهالی ایران را به بینند و هنر هر صنف را به قدر استعدادش جلوه بدهند و هیچ گاه وجود کاری را بی فایده نگذارند. بدون تقویت زراعت و تجارت و ترویج صنایع، ملتی باقی نخواهد ماند که بر آن بندگان شاهنشاهی و خانه داده ایشان مفاخرت توانند نمود. می خواهید یک ملت را نجیب و سلامت جوی نمائید، صاحب مکنت و بضاعت اش کنید. می خواهید ملت را صاحب مکنت و بضاعت کنید، اسباب ابراز هنر و استعداد اش را فراهم کنید.

امروز اسباب ابراز استعداد اهالی ایران موقوف به همت و مروت شاهنشاه روحنا فداه است. امتزاج اساس اسلام با علوم فرنگ که از چنان جهان دیده برآید انشاءالله. از جهانگیرهای گذشته و از عالم پناهان نامدار ایران به جز مایه خنده و تمسخر که ... نزدیک چندی به نظر نمی آید.

دولتی که کنسطیطوسیون ندارد، از هیچ گونه تدبیر صاحب فایده و ثمر شایسته نخواهد برداشت؛ مثل زمین کم آب که هر قدر در آن درخت بنشانی و از هر جا تخم ... آورده بر آن بفشانی، بی حاصل خواهد بود و زحمت و سلیقه و دل سوزی و هر نوع مراقبت باغبان به هدر خواهد رفت. چنانچه می بینم از تدابیر و دل سوزی های سلاطین سابق ایران هیچ تسلی و مایه مفاخرت نداریم. القصه خیر شاهنشاه از اساس کنسطیطوسیون بیش از خیر و صلاح ملت است؛ بدون اساس مزبور اتحاد دولت و ملت به طور شایسته ممکن نیست و اهتمام طرفین به هدر خواهد رفت:

گر نه موشی دزد در انبار ماست

گندم اعمال چل ساله کجاست

با این اوضاع پادشاهی که در ایران متداول است، هرگز ممکن نیست یک ملت و قوم ضعیفی را در اروپ مطیع و منقاد و ساکت ساخت. این هم که خلق ایران در مقام تحمل بوده و هستند، به سبب ناموس پرستی ایشان است که سلطنت را با همه معایب باز حامی و حافظ ناموس خود و شریعت مقدسه اسلام می دانند.

از آن جایی که خلق فرنگستان از غم ناموس داری به تدریج به واسطه اختلال مذهبی فارغ و آسوده هستند و پی جویی زن ها و آزادی نامشروع که عموما اختیار نموده اند و در بی شرمی همه یک رنگ شده اند، این است که قدر حافظ و حامی ناموس عالم از میان رفته از بابت حفظ ناموس نه ممنون کسی هستند و نه خود را محتاج می دانند. شوهران با کمال افتخار زن های خود را آرایش کرده به مجلس رقص می آورند؛ عشوه و غمزه و جلوه و دلربائی آن را با بیگانه گان عین ناموس پرستی می دانند. تربیت یافتگان فرنگستان همه معقولی ولی لوطی همه لوطی ولی معقول دیوثی شوهران پیش از قحبه گی زن های ایشان است. زن های ایشان همه خاتون ولی قحبه و قحبه نما همه قحبه و قحبه نما ولی خاتون.

وطن مقدس و معبود شخص دولت است که حافظ و حامی جمیع حقوق شرعیه است در داخل و خارج مملکت. بدون دولت چه مسکنی چه راحتی چه عیالی چه آبروئی چه اطمینان جان و مالی. چون دولت داری همه چیز داری و می توانی داشته باشی. چون دولت نداری، هیچ نداری و نخواهی داشت. هر که قدر نعمت دولت جامع الشرایط را نداند و هر نوع بذل جان و مال و هنر را در راه آن وقف ننماید، بی حرف خونش حلال و زندگی اش حرام خواهد بود.

دولتی هم که در حفظ حقوق شرعیه رعیتش غفلت و اهمال روا بدارد و لازمه دل سوزی را در حق او واجب نداند، دیگر از آن رعیت توقع اطاعت و فدویت نباید داشته باشد.

خواجه آن است که باشد غم خدمت کارش.

اگر احیانا از دولت عجزی در حفظ حقوق رعیتش از شر و ظلم دشمن مقتدر ظاهر شود، به باید سبب یأس رعیت مظلوم شود و رعیت خود را از تکلیف مقدسه خود ساقط سازد. بی جای یأس وقتی خواهد بود که خدای نخواسته دولت اصلا یا به قدر امکان در فکر چاره عجز خویش نباشد چادر بی غیرتی را بر سر کشید و ذلت عجز را جاودان بر خود هموار نماید. استقرار و تعیین هر قانون متداول این است که بر وفق صلاح و اتفاق رای هر کس باشد. معلوم است فردا فردا تحصیل رای هر کس محال است؛ لاجرم به اندازه جمعیت و به رضای خلق هر شهر و بلوک معدودی از میان معتبرین و معتمدین به وکالت عامه منتخب شوند و به توسط وکلای مزبور حق هر کس و شراکت و رضای هر موکل در هر قانون و امری منظور شود. تعیین و انتخاب چنین وکلا در فرنگستان با آن همه تدابیر تسهیل آن خالی از زحمات زیاد و صرف اوقات نیست. در مملکت ایران انجام امر مزبور با کمال سهولت میسر است؛ به این معنی که از حسن اتفاقات به حکم شرع شریف هر کس مقلد یک نفر مجتهد جامع الشرایع و الشرایط است و جمیع اعمال و خیالاتش به رضا و تصدیق و رای جناب شریعت ماب معظم الیه است، به نحوی که برای دولت ایران وکلای رعیت بدون اشکال و مشقت حاضر و آماده می باشند.

دولت علیه ایران تا به حال به این خیال نیفتاده که از وجود مسعوده مجتهدین فوائد عظیمه که در نهاد ایشان است ؛ غفلت از ایشان به حدی است که در داخل و خارج وجود ایشان مخالف دستگاه دولت قلمداد می شود و سبب اشتباه و جسارت جهال خانه گی و دشمنان خارجی هر دو شده، به این واسطه همیشه هر نوع فعل بر اعتبار و شأن دولت می رسد و حال این که چه برای اعتبار و اقتدار دولت چه برای رفاه و سعادت حال رعیت وجود مجتهدین متضمن نعمات بی اندازه است که سایر دول و ملل از چنان نعمات محروم هستند. به اندک مراقبت و مواظبت نفاق و اختلاف فیمابین دستگاه شرع و تعرف مبدل به وفاق و یک جهتی ممکن است.

کم کسی در ایران به قدر بنده ملتفت مضرت شهرت نفاق و اختلاف میان اهالی شرع و عرف بوده و تأسف ها خورده. کم کسی به قدر بنده به صداقت و ارادت نزد بزرگان دین و دولت ایران تقرب و محرمیت جسته. عیبی که از مجتهدین ملاحظه کرده ام و با مرحوم حاجی صفا مفصل صحبت داشته، ایشان هم تصدیق فرموده اند این است که از اوضاع خارجه و از مراتب اقتدار و اغراض دول همجوار به غایت بی اطلاع هستند. خیال می کنند که درد عمده ملت همین درد خانه گی است و ایشان خود را با علم و فضل و قوانین شرع شریف در هر باب کافی و شایسته می دانند برای ریاست و حفظ مملکت مسلمانان غافل از این که گذشته است آن عهدی که بدون اخلال و ممانعت خارجی هر ملتی می توان در گوشه جمع شده به آئین اجداد و پسران و با روسائ شرع شریف به فراغت مشغول امر دنیا و آخرت شوند.

این عهد، عهدی است که آسایش ملکی ممکن نیست بدون هزار قسم ارتباط و مراودات لطافت و شیطنت با دول مقتدر همجوار، بلکه با عموم دول فرنگ بتواند ناموس اش را حفظ کند. در این عهد ملعون هزاران علم و فن و رندی برای ملک و رعیت داری و ریاست مطاعه ضرور و واجب شده که آقایان عظیم الشان یکی را ندارند.

در خواطر دارم در سال جنگ سواستاپل، روزهایی که مونسیو موره با چهره افروخته به مقام قهر و تار برخواسته بود، با مونسیو ایچکوف شارژدافر روس خدمت جناب شیخ عبدالحسین رفتیم؛ صحبت بر فرق قرون و ازمنه گذشته افتاد. فرمودند هرگاه مدار دولت و مملکت داری از روی شریف مطهره باشد، گویا هیچ فتنه و فساد برنیاید. مونسیو ایچکوف بی تأمل گفت آقا به بخشید، این عهدی نیست که به شریعت خالص تنها توان ملکی را مأمون داشت. جناب معظم الیه اصرار داشتند که نمی شود. مونسیو ایچکوف عرض کرد یک سئوال مرا جواب لطف کنید. در شرع اسلام دیه یک کشیده طپانچه به رخساره کسی چیست؟ فرمودند: اگر تاثیرش فلان درجه باشد، دیه اش به وزن یک باجاقلو طلاست. بنده جسارت نموده، عرض کردم: این اوقات که جنگ میان انگلیس و روس است، بی مضایقه مهمان شما دوازده باجاقلو منبت بدهد، اگر کسی یک سیلی به سفیر دشمنش بزند، اگر مسلم فقیری پیدا شود، یازده باجاقلو خواهد داشت. صحبت به خنده کشیده وقت نماز نزدیک شد. رفع زحمت نمودیم. این قدرها عرض کردم که یک سیلی در الجره به قونسول فرانسه زدند، مملکت را از دست دادند. فرمودند: عجائب اوضاعی نقل می کنید.

در این عهد، مقام دولت و لزوم وجود پادشاهی که به هزار تدبیر محل اعتراف و احترام دول همجوار و عموم فرنگ شده، چنان شرافت بهم رسانیده که حراست ملک و حفظ جان و مال و ناموس مسلمین منحصر به دستگاه عرف شده که هرکه در تقویت دستگاه مذکور کوتاهی نماید، یا ظاهرا و باطنا مخل آن واقع بشود، بی حرف خائن دین و دشمن عموم مسلمین خواهد بود. شایسته علم و فضل و دینداری مجتهدین عظام این زمان این خواهد بود که رفتار و شعار خود موافق مصلحت وقت قرار داده و در هر باب مقوی و معین دولت و پادشاه عصر شده، اقتدار دولت و اعتبار سلطنت را مایه افتخار خود دانند و دولت حاضر را و سلطان عصر را حافظ ملک و ملت دانسته، ادعای بی موقع خود را کنار گذارده به همت تمام و به صدق مالاکلام علم و فضل و اعتبار خود را در راه آن وقف نمایند و محض پیشرفت صلاح دولت و ملت و شریعت مطهره اسلام به خلاف سابق چنانکه رضای خدا و رسول خداست، واسطه موانست و موانعت و یک رنگی و یک جهتی میان هر رنگ جنس انسانی قرار داده و یک قدری تأمل بر غفلت گذشته خویش نمایند که چه قدر از صلاح و خیر جنس انسانی دور بوده اند، از این که شریعت اسلام را اسباب نفاق و دورنگی با سایر ملل قرار داده اند.

اسباب ناگزیر مملکت داری و رعیت پروری برای شاهنشاه و طالب نام نیک در عالم استقرار کنسطیطوسیون است، بدون چنین اسباب و افزار شایسته، جمیع اهتمام و مساعی جمیله دولت و ملت به هدر خواهد رفت، چنان که حالت ایران و آثار سلاطین ایران شاهد مصداق معنی مزبور است. پراکندگی مثل طایفه مجوس زارع و کاسب که امروز سبب آبادی بمبئی شده و مثل یهود حالم که وارث شریعت اسلام است، گرچه از جهالت و گمراهی از قبول و تصرف چنین ارث حلال خویش رمیده متفرق گشته اند و پاشیدگی ارامنه که به تجارت و کاسبی با ولایات خارجه مایه آبادی هر مملکت بوده؛ این ها همه نداشتند سببی مگر بی انصافی و بی رحمی علمای گرام ایران.

در بخارا به قدر دو هزار یهودی دیدم به چه خوبی مایه آبادی و تجارت و اسباب اعتبار در دست دیوانیان مملکت شده اند. این حکایت نجس و پرهیز را یک مشت شیعیان ایران از کجا درآورده اند. این که خون بهای غیر مسلم قیمت یک خر مصری است، رأی کدام بی انصاف است. این که جدیدالاسلام وارث شرعی و مقدم بر سایر وراث است، یادگار کدام عادل و فاضل است. جدیدالاسلام را از سیاست قتل اقربای خویش معاف داشتن، موافق کدام مذهب و آئین مملکت داری است. با غیر مسلم همسفره نشدن و طبخ آن ها را نجس دانستن در روز بارندگی ملاقات با آن ها جایز نداستن و در حمام یک جا نرفتن و غیره و غیره، چه قدر مایه انزجار غیرت انسانی است. آخر بگو به بینم از برای وصل کردن آمدی یا از برای فصل کردن آمدی یا برای افتضاح اسلام آمدی.

ایران شکر نکنند که فرنگستان و در ممالک عثمانی ملتفت فقرات مذکور نیستند، والا هرگز ایرانی را مستحق این همه رعایت و مساوات حقوق نمی دانستند. فرموده اند هر که کسی را بکشد، عالمی را کشته است. نفرموده اند عین که یک مسلمان بکشند یک عالمی را کشته اند یا یک عالمی را برای یک نفر مسلمان بکشند.

هرگاه اصرار و مراقبت بنده نمی بود، یقین تا به حال صب و لعن خلفای راشدین در ایران از حسن و اعمال و اغفال علماء عظام میان خواص و عوام مملکت باقی می بود و تعافن کتاب مستطاب جناب حاجی ملا محمود نظامءالعلماء ایران را برداشته بود. علما و شیعیان ایران بایستی گاه گاه به ترکستان سیاحت کرده باشند و از حالت اسرای ایران حاصل علم و کمال خود را دیده باشند.

در ایران کار لازم تر از مدرسه دارالفنون این است که مجلسی مرکب از مثل جناب وزیر امور خارجه نافعه و جناب ناصرالملک و مقرب الخاقان عبدالرسول خان و سایر منوران از قبیل مقرب الخاقان محمود خان ملک الشعرا و از قدیمی فرنگیان که از حسن و قبح اوضاع ایران آگاه می باشند و سایر و سایر قرارداده ماهی دو دفعه در یکی از مدارس مشهور خواص علما را وعده گرفته، هرنوع مسائل تازه حل نمایند و به تدریج به رفع بعضی تهمت ها و اشتباه ها بپردازند.

افسوس که بر تکالیف شرعیه قدسیه علماء کرام تکالیف چند مخلوط شده مثل این که در کیسه زر خالص، سکه های قلب به سهو و غفلت داخل شده باشد، تمیز و تشخیص و انتخاب آن ها لازم است. حیف از اعتبار بار کیسه زر خالص که به اختلاط سکه قلب بی اعتبار مشکوک باشد؛ پناه می برم به خدا روزی که خیر و شر مملکت و ملت به دست علمای بی خبر از روزگار بیفتد. حاجی ملا صادق رشتی، آقامیکائیل شیروانی را حد شرعی می زند. بیچاره عیسی خان والی تنکابنی را مغلول به جهت ترضیه سفارت روس به طهران می آورند. دو ماه میدان به دست علما بیفتد املاک کل گیلان را به موجب قباله شرعی جزو به جزو به روس می دهند. متمسک بر این می شوند که بیع و شراء کسی را نباید ممنوع داشت و اقرار هر مدیون را باید به هر آقا رسانیده به دست هر جور طلب کار داد.

بی موقع نمی دانم بیان این فقره را: ملا بهرام گبر مشهور که ادعای ریاست طایفه مجوس داشت، روزی در مجلس بنده که چند نفر مردمان صاحب سواد حضور داشتند، شکایت می کرد که در یزد و کرمان ممکن نیست مگر این که حکم شاهنشاهی این باشد که هر که گبری بکشد، عوضش را هر که قاتل است بکشند. حضار مجلس از این حرف او همه خندیدند که غریب ادعا بهم رسانیده اید. جواب چنین استدعا توی دهنی است. دیوان همایون چگونه می تواند حکم شرع و حکم خدا را تغییر دهد و کدام منشی است که چنین مطلب را به تحریر درآورد. بی چاره ملا بهرام آب شد. دلم به حالش سوخت. گفتم: پس فردا بیا عریضه ات را من دل سوخته تر خواهم نوشت. مختصر به این مضمون مسوده عریضه نوشتم که ما مطیع الاسلام حرفی به احکام و قوانین شرع نداریم. مطیع و منقادیم. می خواهیم بدانیم تمرد و مخالفت رأی پادشاه تنبیه و سیاست لازم دارد یا نه، معلوم است دارد. اگر قتل بی چاره مجوس خلاف رأی سلطان است، تنبیه مخالف رأی شاه را معین کنید. اگر کسی مجوسی را بکشد و به این واسطه خلاف رأی شاه به عمل آورد، تنبیه آن چیست. مختصر در جواب چنان عریضه حکم همایون از این قرار شرف صدور یافت: هر که مجوسی را به قتل برساند، بلادرنگ او را مغلول به طهران بفرستند تا پادشاه حق خود را از او وصول نماید. چنین حکم همایون به داد بی چاره گان رسید، دیگر به اطمینان اغماض و تفسیر وکلاء شرع جهال یزد و کرمان در قتل و نهب مجوسان دست نگاه داشتند و فهمیدند که مخالف رأی پادشاه هم واجب القتل است.

امر و نهی حضرت رسول صلوة الله علیه تا قیامت تغییر پذیر نیست. آن چه را بر آن امر و نهی تعلق نیافته است، به مقتضای وقت رد و قبول آن موقوف به رأی صواب نمای جماعت مؤمنین است. مثلا نهی نشده است که بر سر میز و کرسی ننشینند و با گارد و چنگال چیز نخورند با غیر مسلمان همسفره نشوند و باهم به حمام نروند و غیر مسلمان را در مساجد و معابد راه ندهند و اسلام چیز پنهان و خجالت آمیز ندارد که اختفای آن لازم باشد. ترجمان سربه سر آن چه از شارع امر و نهی شده و در متابعت آن ثابت قدم باشند، به عذر این که از شارع نیامده است، مردم صداقت شعار را از هر چیز ممدوح و پسندیده عهد خویش محروم ندارند و بندگان خدا را از شیوه یک رنگی و از مؤانست و مؤالفت با همدیگر نیندازند. من سوار کشتی آتشی نمی شوم. من سوار کالسکه نمی شوم. من سر میز و کرسی نمی نشینم. من با کارد و چنگال نمی خورم. من پارچه فرنگی نمی پوشم. من چتر و شمسیه دست نمی گیرم. من ساعت در بغل نمی گذارم، چون هیچ کدام از این ها از شارع مقدس نیامده است.

اما هزار کار دیگر که منفعت شخصی دارد و از شارع نیامده است، می کنم. شریعت مطهره اسلام طریقه الفت و مؤانست است برای کل جنس انسان. تفسیر آن به طوردیگر خیانت است نسبت به جنس انسانی. اشتهار و انتشار و توسیع اعتبار مذهب اسلام در این عهد، به درجه ای رسیده در هیچ نقطه زمین برای مذهب اسلام دشمن باقی نمانده به خلاف ابتدای اسلام. علماء و حکماء هر ملت روز به روز به تصدیق تازه اعتراف به رجحان اسلام بر سایر ادیان دارند. چنان که کتاب مونسیو میزمر مصدق دعوی مزبور است. منظور از تسطیر این مقال این است که در این عصر به جهت حفظ امن و انتشار آن مذهب اسلامی مستغنی از رجوع به امر دفاع و جهاد و غزاست. ضرورت و مناسبت دفاع و جهاد در امر مذهب بالمره افتاده. بعد از این رسم دفاع و جهاد را همین در امور دنیوی باید معمول داشت؛ مثلا در اندفاع بلا. بالاجماع باید جوشید و در تحصیل خیر عام بالاتفاق باید کوشید. طغیان سیل را باید به اجماع دفع کرد و بریدن و آوردن نهری از رود عظیم برای مدار شهری یا قریه ای بالاتفاق جهد کرد؛ چنان که در مصر هر سال مضرت نیل را به دفاع مندفع می سازند و متصل به حفر نهرهای تازه از همان نیل به رونق و آبادی مملکت به اجماع عام شرایط جهاد به عمل می آورند. برای مسلمانان ایران دفاع و جهاد لازم و واجب سد راه سیل قزوین است و آوردن آب شهر به صحرای آن و قس علی هذا. به جهت دعوت و انتشار اسلام اگر لازم باشد، آسان تر از غزا انتشار کتب مقدسه و تفسیرات واضح الدلالات و تعین واعظان شیرین زبان مثل مرحوم حاجی میرزا فضل الله ساوجی با براهین دلنشین است. خواهند گفت از رسالت پناهی همین امر غزا شده است در عهد آن حضرت کی با ... به این فراوانی بود. وکی ملل خارجه این پایه فهم و کمال داشتند که جناب ختمی مآب علیه السلام در ترویج اسلام و رجوع به اسباب عهد نفرمودند. کی راه آهنی موجود بود که شتر سواری را مرجح داشتند. کی تلگراف بود که قاصد پیاده را منتخب فرمودند. امر به معروف نهی از منکر دفاع و جهاد به مقتضای مقام تفسیر دهند تا قیامت برای هر نوع سهولات و تحصیل لازمه راحت و آسایش و ترقیات تازه تر از تازه و رفع هر قسم بلیات منبع کافی خواهد بود.

پیشتر از لجاجت علماء مسلمین است که ارمنی و یهود و مجوس بر سر جهل شان ثابت و محکم ایستاده اند؛ اگر در عوض این نوع معاملات تعصب آمیز و نجس پرهیز، طریقه موانست و موالفت را شعار خود می کردند، در مساجد و معابد آن ها را به ملاطفت راه می دادند و واعظان اسلام گاه گاه در مجامع آن ها حاضر می شدند، بی حرف رفع جهالت شان به تدریج می شد. چه ضرر می داشت از آن یهودی متمول بغداد چند نفر هم در طهران و اصفهان می داشتیم. یا از آن ارامنه که از اصفهان رفته در هند مایه اعتبار دولت انگلیس و آبادی مملکت آن ها شده اند، به حالت قدیم خود چنان که در تاریخ جنرال مالکم* مذکور است، در اصفهان باقی می ماندند. یا گبرهایی که امروز در هند رونق ملک آن جا شده اند، در یزد و کرمان می آرامیدند. بلی عیب فاحش که ارمنی و یهود دارد، شرابخواری آنهاست؛ آن هم از بی اعتنائی دولت و علماء ملت است. به اندک تدبیر نصیحت و ملامت مستمره، مراودات حجت آیات به تدریج می توان اصلاح کرد. خوشا زمانی و روزی که آقایان کرام قدری به حقیقت و به شرایط انسانیت نیت التفات کرده با غیر مذهب موالفت می فرمودند. با آن ها هم سفره می شدند، بی تحاشی آن ها را به حمام خود راه می دادند و عقد و نگاه مختلف را میان مسلم و غیر مسلم مساعدت می کردند. چه قدر از اوضاع حاضر دوره افتاده ام. فراموش کرده ام که هنوز آقایان با دیوانیان عظام هم سفره نمی شوند که ظلمه اند. حق دارند که ظلمه بگویند به سبب این که امروز ضامن جان و مال و ناموس ملت در مقابل دشمنان مقتدر همجوار منحصر به وجود آن هاست که هیچ ربط به تحت الحنک و به افتابه جعفری و قلیان مجلسی و کری آب حوض خانه و صافی خزانه حمام ایشان ندارد.

ایلات و چادرنشین ایران با این که نصف خلق ایران هستند و فوایدشان کمتر از شهر نشینان نیست، به قدر استحقاق محل التفات و توجه دولت علیه نیستند. سزاوار آن است که یک وزارت مخصوص مثل سایر وزارت ها برای آن ها برقرار شود و از اطفال روسای آن ها جمعی در دارالفنون تربیت شوند. اعتقادم این است از طایفه کوکلان و ترکمان هم از هر نوع تربیت دولت بهره یاب شوند.

یکی از دوستان شفیق دانست به چه تحریر مشغولم، بی تامل گفت هر قدر سنت بالاتر می رود و اضطرارت زیاد می شود، احمق تر می شوی. عوض این که عریضه ضراعت آمیز به خاک پای اقدس شاهنشاهی روحی فدا نوشته خدمات سوابق و لواحق خود را به خاطر مبارک آوری، محرک رحم شاهنشاهی در حقت شده، بلکه قروض سفر مصرت را با مصارف کفن و دفنت مرحمت شود، این فقرات بی معنی را می نویسی به جهت دردمندان را با خود و اولاد خود دشمن می کنی.

رشوه خواری و رعیت تازی و تعارف گیری و پیشکش طلبی و مداخل حق بزرگان ایران است که با شیر اندرون آمد و با جان به در شود. مرحوم میرزا تقی خان* خواست وساطت و رشوه خوری را موقوف نماید، ندیدی چه طور دست به هم داده و به حمام کاشانش فرستادند. در جواب گفتم: گفتنی هایم را در این دنیا جمع کرده ام؛ متاع این دنیا اگر در این دنیا مشتری به هم نرساند، در آن دنیا هرگز نخواهد به هم رسانید. بی چاره میرزا تقی خان را همه وقت محرم و هواخواهش بودم، خاصه در روزهای پریشانی و اضطرارش. دست خط های همایون که غالبا اعتماد انگیز بود، به من نشان داد، بعد از زیارت گفتم که اگر ده یک این ها صدق باشد، جای این همه اندیشه نیست که شما دارید. گفت: راست می گوئی اما حرف در این است که بندگان شاهنشاهی با یک وجود تنها در مقابل این همه رخنه دردمندان سپر خواهند انداخت و لابدا به جهت آسودگی خودشان، مرا قربان خواهند کرد. گفتم: چرا چاره تنهائی شاهنشاه را پیش از وقت ندیدی. گفت: مجالم ندادند والا خیال کنسطیطوسیون داشتم. مانع بزرگم روس های تو بودند. انگلیس کمال همراهی را در باطن وعده می داد. منتظر موقع بودم. خلاصه ایران به فاصله پنجاه سال، سه دفعه از روش ترقی باز ماند: دفعه اول از وفات مرحوم نایب السلطنه. دفعه دویم مرحوم قایم مقام*. دفعه سیم از قضیه مرحوم میرزا تقی خان. انشاءالله وجود مبارک شاهنشاهی روحنا فدا تلافی مافات را خواهند فرمود.

عرض سیاحت ها که به خط مبارک می نویسند و عز هر منشی برمی اید، گویا اگر از پالیطیک* بنویسند و از مملکت آرائی سررشته و دستورالعمل برای شاهنشاه زادگان مرقوم فرمایند، بهتر می تواند شهرت و اسباب انتشار عدالت و امید داری بیگانه و بومی گردد.

یک فقره وصیت جعلی مرحوم نایب السلطنه که محمد خان امیرنظام به موقع تدارک نمود و پیش امپراطور روس فرستاد، می توان گفت که استحکام دولت ایران و آسایش مملکت تا امروز از حسن کار مرحوم امیرنظام محمد خان شد. شاهنشاه که زحمت تحریر را بر خود هموار می نمایند، چرا از مطالب عالیه و از خیالات بلند خود ننویسند که آن چه از دیگران دیده اند بنویسند. این معنی در حق دولت و ملت خیلی بی التفاتی است.

پیش از تعلیم اطفال مدارس دیوانی، کار لازم این است که تدارک استعمال آن چه تحصیل می کند، دیده شود و فایده در تحصیل آن ها هم برای جماعت هم برای شخص آن ها برداشته شود. هر گاه قرار این باشد که جستجوی مقام استعمال علم و هنر به خود جوانان واگذارند، تا حسب اتفاق شغلی مناسب پیدا نمایند، هزار مشقت و هزار افسردگی در ابتدای عمر و جوانی باید به بینند و در اول کار دماغ سوخته و پریشان روزگار خواهند شد. می توان گفت گناه چنین تدبیر ناقص بیش از صواب آن خواهد بود.

از سیاح فرنگی پرسیدند ایران را و خلق آن را در چه حالت دیدی؟ گفت: ملک خراب و خلق آن مثل گله گرگ گرسنه با عداوت و کین دیرینه در کمین یک دیگر نشسته، غلبه یک کدام بر دیگری وقتی آسان می شود که بر حسب اتفاق پادشاه ملک به نگاه التفات آمیز او را قوت و قدرت غلبه بخشاید. این است که همه در اعمال شرارت مآل خود چشم امید به سوی نظر مرحمت اثر پادشاه دوخته اند. وجود پادشاه و سهم و سطوت او نباشد، خلق ایران در دو روز یکدیگر را می خورند. هزار حیف که پادشاه هم قدرت و تسلط خود را بر سر ترس خلق قرار داده، قانع آن شده است در فکر آن نیست که اعتبارش را بر سر قواعد متداوله فرنگستان قرار بدهد، یعنی بر سر کنسطیطوسیون معروف.

زنی در استانبول

روایت سوم(2)

زن در تنهایی می خواند و مرد در سکوت نگاهش می کند؛ مرد در دوری می نویسد و زن در دلتنگی می خواندش. طناب های لنکر کشتی از ستون های چدنی اسکله برداشته می شوند. رفتن سخت است؛ ماندن سخت است. بزرگی کاخ های توپقابی گردن کشیده اند؛ در روبرو، گالاتا کوله سی* و در ساحل روبرو، معماری حیدرپاشا* جلوه گری می کنند. پسری و دختری جوان بساط موسیقی را در عرشی کشتی باز می کنند. دریای آغشته به بادهای مدیترانه ای، مرد را، زن را، راوی را و روایت را با خود به سوی اسکله می راند؛ «نه معشوقه ای برای دلداری ام/ نه چهره ای آشنا در این شهر/ با صدای ترن هر دو چشمم، دو چشمه.»* پارک نیاوران و رستورانی در دارآباد* پذیرای زنی است که به همراه مردی، رازورانه به گردش آمده اند؛ زن قوطی سیگار اسی نازک سبزش را روی میز می گذارد؛ سرش را پایین می اندازد و نجواگونه می گوید «وقتی دو نفر هم دیگر را دوست دارند...» سرش را برمی گیراند و به اطراف نگاه می کند؛ در میان عشق و ترس به کتاب مشغول می شود؛ عروسک صورتی پوش را به آغوش می کشد؛ هدیه ای به تأخیر افتاده از سفر استانبول در سال های خوش دوستی. نوای والس ویوالدی*، فضای آپارتمان زهرائیه را با ترنم های دلتنگی آکنده است؛ رازهای عاشقانه ای را در خود پرورانده است. عشق رازیست. در«تنها تو را می خواهم»*، از نامه های اورهان ولی* به ناهید خانوم از حس زیبای دوست داشتن و دوست داشته شدن می خواند؛ از نامه های فروغ به ابراهیم* می نویسد و درد عشقی که در جان آدمی پنهان است؛ همه تاریخ سرزمین من، روایت های نگفته عشق های پنهان است؛ نکاح الخدن* و معشوقه ای که در راز پیچیده شده است. دست در کمرش می اندازم و دست در شانه ام می گذارد و با نوای ویوالدی در تنهایی مان می رقصیم. مستی ودکای آبسلود* و لحظات شاد باهم بودن. مرغی دریایی به همراه کشتی می آید؛ نوای موسیقی از دور شنیده می شود؛ دور از تهران و از آپارتمانی در ازگل.* خانه ای در عشق و شیدایی. اسکله از دور پیداست. سفر ادامه دارد. مرد گیلاسی دیگر را سر می کشد. زن ورق دیگری را می خواند. مرا از ابتدا بنویس؛ مرا با دردهایم بنویس. مرا با ناتوانی هایم بنویس. مرا با فرارم بنویس؛ مرا با ترک کردنم بنویس؛ حکایت شانزدهم بهمن هشتاد و چهار است. خیره به هم و دست در دست هم در وفابوزاچیسی محله سی*، گردش های پارک جمشیدیه* و در قدم زنی های استقلال جاده سی. «زنی در استانبول» داستان خاطره هاست؛ روایت زندگی است در زندگی روایت؛ داستانی از زمان فاجعه زده. بازار قم از نقل لبت رو به کسادی است.* در ترالاباشی جاده سی* آهسته به طرف باغ گلستان* راه می افتم؛ از سر بلوم کوچه سی* می گذرم بدون این که نیم نگاهی به زنان ایستاده در آن جا بیاندازم و در میدان نوبیناد،* به دیدارش سلامی می کنم؛ امواج دریای سیاه با سنگ های اسکله بکیرکویی برخورد می کنند و مرغی دریایی از ساحل آوازه خوان به روی آب های تنگه بوسفور پرواز می کند. استانبول را در دلتنگی های عاشقانه کشف کردم. این متن برای تو است...

زنی در استانبول/ علی اصغر حقدار

متن کامل داستان «زنی در استانبول» به زبان فارسی آذرماه(سال جاری) منتشر می شود؛ ترجمه این کتاب به زبان ترکی استانبولی در استانبول و ترکی آذربایجانی در باکو هم زمان منتشر خواهد شد.

İstanbul'da Bir Kadın /Aliasghar Haghdar

"İstanbul'da bir Kadın" öyküsünün Farsça tam metni bu yılın Aralık ayında yayınlanacaktır. Bu kitabın Türkiye Türkçesi'ne çevirisi İstanbul'da, Azerbaycan Türkçesi'ne çevirisi ise Bakü'de yayınlanacaktır.

زنی در استانبول

روایت سوم(1)

چند روز است راهی اسکله هستم. کنار در خروجی سالن لنکرگاه کشتی هایی که از اسکله کادی کویی می آیند، می ایستم و به مسافران نگاه می کنم. سکوت چهره اش بر خاطرم نقش بسته است. با موهایی سیاه که از پشت بسته بود. دستانی که کتاب را به سینه اش می فشرد. چشمانی که با شیطنت و نگرانی نگاه می کرد و بر شیدایی و انتظار مرد می افزود. مردی که هر روز در استقبال از مسافری نیامده، در اسکله به انتظار می ایستد. آسیمه سر به دریا می نگرد و با هر کشتی که در اسکله پهلو می گیرد، منتظر مسافری است که پای در اسکله بگذارد. سوت کشتی و گذر تراموا و همهمه رهگذران در اسکله، بر لحظات انتظار می گذرند. استانبول به نمادی از معشوق مرد تبدیل شده است؛ در جای جای ساحل ها و گذرگاه ها و خیابان ها و بارهای استانبول، خیال معشوقش را با خود می برد؛ با دهان او مشروب می خورد و با فکر او قدم می زند و با صدای او سخن می گوید و با ترنم بوی بدنش، هوای عاشقانه استانبول را تنفس می کند. زن بی پروا در دوری اش روزگار می گذراند. کنار میزش می روم. در خود فرو رفته است. روبرویش می نشینم. برایمان مشروب سفارش می دهد. نوای موسیقی فضای میخانه را پر کرده است؛ صلاح الدین پینار ترانه «چرا این زن بی رحم را دوست دارم» را می خواند. سیگاری تعارف می کند و سیگارش را با آتش سیگاری در دست، روشن می کند. گارسون گیلاس های ودکا را روی میز می گذارد. در خلوت اش نگاهم می کند. هنوز از رفتن زن لحظاتی نمی گذرد؛ برای مرد قرنی در تنهایی گذشته است. با حسرت به صندلی خالی کناری اش نگاه می کند. صدای سوت کشتی که از بندر استانبول خارج می شود، ساکنان شهر را بدرقه می کند. قطرات باران، به آرامی بر شیشه های میخانه می ریزند. ساحل یاشیل کویی و میخانه ای و گذر کشتی در دریای مرمره. در میان دود سیگار و صدای موسیقی و مستی شبانه، نجواکنان می گوید «راوی داستان زندگی ام در آواره گی شدم... وطن کجاست؟ تبریز اشغال است؛ تهران به زیر یوغ فرو مانده است؛ استانبول با همه زیبایی اش مهمان سرایی بین راهی است؛... وطن چشمان معشوق است...» صدایش در صدای خواننده گم می شود. صلاح الدین پینار هم چنان ترانه «چرا این زن بی رحم را دوست دارم» را می خواند. جسته و گریخته، ورق به ورق صدایش را می شنوم و داستانش را می خوانم. از کادی کویی سوار کشتی شدم تا در اسکله امینین پیاده شده و به کتابخانه سلیمانیه بروم. در نیکمت روبرویم زنی نشست. کشتی سوت حرکت را نکشیده، کتابی را از کیفش درآورد و مشغول خواندن شد. می خواند و می خواند تا به درد تنهایی برسد. درد فهمیدن و درد عشق. «هر که فهمش بیش، دردش بیش؛ ای وای ای وای به توان هزار...» به راهروی عرشه کشتی می رویم و روی نیکمت رو به دریا می نشینیم؛ مرد کنارم می نشیند؛ عکسی را نشانم می دهد؛ زنی با موهای سیاه پرپشت و چشمانی عسلی و خنده ای بر لب کنار شاخه های سرخ گل رز. پرتره ای از زنی با چشمان عسلی و موهای سیاه در موزه پیرا، نقشی از خاطره زنی در استانبول با رنگ و روغن محمدآبئی و اینک عکسی که در دستان من از روزهای تهران مانده است؛ زنی با خنده ای بر لب و چشمانی عسلی و موهای پرپشت سیاه کنار شاخه های گل رز سرخ. اینک قاب عکس در قالب روایت، تن به ماندگاری داده است. خورشید غروب می کند و در افق جاده لواسان به پشت کوه های البرز می رود...

زنی در استانبول

روایت اول

از کشتی که پیاده شدم، کمی مکث کردم تا سمتی را که می خواستم بروم، پیدا کنم! از کادی کویی* سوار شده بودم. اسکله امینین* پیاده شدم و می خواستم قدم زنان از راه ایاصوفیه* و سلیمانیه* به آق سرای* بروم. مات و مبهوت بودم که خیره نگاهم می کرد. منتظر بود تا من سری تکان دهم، اشاره ای کنم و یا حرفی بزنم. مبهوت نگاهش هستم! از خستگی چشمانش معلوم بود دو- سه ساعت آخر شب ایران و سپیده ترکیه را در پرواز دلهره آوری سپری کرده است. با انگشتان کشیده اش، کتاب را به سینه اش می فشارد؛ حضورم را در ورق های آن می بینم و شکوه اش را در داستانم ثبت می کنم؛ داستان زندگی ام. خیره نگاهش می کنم. گونه هایی لاغر و گوشواره های مرواریدی بر گوش ها. چشمانی عسلی و لبانی پر از سوز و نیاز. می گذرم و می گذرد؛ با حسرت و حیرتی آمیخته در تمنا. همان موقع که سوار کشتی شدم، بی هوا در نیمکت کنار پنجره نشستم و محو تماشای دریا شدم. دریای پرتلاطمی که آسیا را به اروپا متصل می کند و من هر روز، این راه را دو بار طی می کنم؛ از خانه به کتاب خانه و از کتاب خانه به خانه؛ گاهی هم برای رفتن به باری خلوت و دنج و لبی تر کردن با شراب در خیال حضورش. مثل هر روز همراهانم در این سفر دریایی، امواج آب و پرندگان دریایی بودند  و تصاویری که همیشه در ذهنم با به هم ریختن زمان، خاطرات را به رخ می کشیدند. سرم را به پنجره تکیه می دهم و غرق در خاطرات می شوم. کوهپایه های دربند* در تهران، همیشه صحنه اول این خاطرات است؛ کوچه های دوران کودکی ام در تبریز و خانه ای در محله کوچه باغ* که نشانی از مادر دارد و حیاطی که پدر و برادر کنارم هستند؛ اما خاطره ها در گذشته نمانده اند؛ هر لحظه ام را در خود فرو می برند و حالا و در اکنون وجود دارند. نه از من فرار می کنند و نه می توانم ازشان فرار کنم. در خودم جمع می شوم و سعی می کنم ذهنم را از این خاطرات آزاد کنم و به نوشته تازه ام فکر کنم؛ نوشته ای که هر شب روی میز با پوزخندی به من خیره می شود و از بلاتکلیفی خود و بی حوصلگی من، خمیازه می کشد. روبرویم می نشیند و قبل از این که کشتی، اسکله را ترک کند، نگاهی به دریا می اندازد و کتابش را باز می کند؛ سرک می کشم تا عنوان کتاب را ببینم. İsyan günleride aşk* است؛ «رازهای عاشقانه...» است! همان چهره با صورتی مهربان و گندم گون و چشمانی زیبا و درخشان؛ آراسته در متانت. نگاهش می کنم، همانند لحظه ای که در آپارتمان، با جمله تازه اش قلم را روی صفحه می لغزاند؛ «وقتی دو نفر هم دیگر را دوست دارند...» زمانی که می خواست از فروغ* بنویسد. کشتی سوت می کشد. صفحه ای خوانده نخوانده، چشم از کتاب برمی دارد و به دریا نگاه می کند؛ با چشمانی عسلی و پر از خستگی و شیطنت. بی کرانگی دریا به بی کرانگی خاطرات می پیوندد و به بی کرانگی زندگی. خنکای دریا، گرمای تنم را می نوازد. می خواند. صفحه ای را ورق می زند. نگاهم می کند. لبخندی بر لب دارد. میان دو قاره، دو زمان، در بی زمانی حرکت می کنیم. بوغاز* استانبول از دور دیده می شود. آویزان میان دیروز و امروز. گرفتار خاطره و لحظه. «فاصله ها هیچ وقت حریف خاطره ها نمی شود.» میان حرف و نگاه سلام می کند؛ merhaba. به تکان سر جواب می دهم؛ چشم ها سخن می گویند. سرم از مزه راکی* دیشب گرم است. تنهایی ام با مشروب پر می شود. برای فرار از خود تنهایم به مشروب پناه برده ام. این رویارویی کوهپایه های دربند است یا خلیج استانبول* است. دست در دست هم، صبح زمستانی تهران، نه عصر پاییزی استانبول است. تجریش* است و بی اوغلی*؛ مکان ها بهم ریخته است. مکان وجود ندارد. چهره اش آشناست؛ چهره اش همانی است که در کافی شاپ «سپید و سیاه»* دیده ام. کشتی دیگری از کنارمان عبور می کند. مکان محو می شود. زمانی وجود ندارد. غرق در خواندن است. روبرویم نشسته و دارد می نویسد؛ از فروغ می نویسد. از حس زنانه اش که به حکم سنگسار راندنش. حسی که درونی است و نمی تواند آن را به مسلخ بکشاند. در انتهای به هم پیوستن دریای مرمره* و دریای سیاه* استانبول، بیست دقیقه زمان می خواهی از قاره ای به قاره دیگری برسی. درهم پیچیده ایم؛ چونان بهم پیچیدگی دو دریا. دو قاره. دو تن در هم پیچیده است، دو حس، دو جسم در یک لحظه ابدی. زمان کجاست؟ شوخی زندگی. لبالب از نیازیم. چقدر این دریا و این نگاه ها بی زمان هستند؟! داریم به اسکله نزدیک می شویم. در دور دست ها، پشت سرمان آسیا دور می شود. خاطرات هم چنان حضور دارند. پیش رویم، فانوس دریایی* است؛ راهی را که باید طی کنم، نشان می دهد. در چشمانش گم می شوم. نور فانوس در مه می رود. این جا بوغاز است. صفحه تازه ای در دستانش ورق می خورد. کشتی سوت می کشد. در میان آواره گی، معشوق به عاشق اش می رسد. داستان، مشروطه را به عشق می بازد. به اسکله نزدیک می شویم. نگاه ها به هم می خورند. به خطوط چهره اش دقیق می شوم. آشناست. نمی شناسم اش؟ می شناسم. چشمانش، طلب می کنند. چشمانش را می طلبم. «بهمن چشمانت، بهار وجودم است.» کتاب را می بندد و نگاهم می کند. «هوا گرم است.» تکانی به خودم می دهم. «بله تابستان است.» روزی گرم در بهمن ماه است. «من کجای این سفر، تو را پیدا کنم؟» صفحه ای دیگر می نویسد؛ از فروغ و دختر بد* می نویسد. «گوش بده برات بخوانم.» نگاهش را از صورتم به دریا برمی گرداند؛ چشمانش از اشک پر شده است. «ما با خودمان چکار کردیم؟» سرش را بر شانه ام می گذارد؛ «هم دیگر را پیر کردیم...» کاخ های سلیمان قانونی* در بلندای تپه های استانبول، اسکله امینین را به عقب رانده است. اسکله ای نیست! اسکله، آغوشش است. آغوشم را برایش می گشایم. «بی حرمتی به عشق، نفرین می آورد... حرمت نگه نداشتیم... نفرین معشوق، تاوان عشق است.» هق هق گریه دلتنگی امانم نمی هد. این زن در آستانه فصلی از زندگی اش ایستاده که گرمای آن از او دریغ شده است. خطوط چهره اش و حرف های خفه شده در چشمانش، جست و جوی عشق را فریاد می زنند. در هیاهوی آدم ها گم شد و در حسرت اش گم شدم. در استانبول به ضیافت پیکرش حاضر بودم. در کجا دست های ما به هم خواهد رسید؟ صبحی آرام در کوهپایه های تهران و شبی روشن در بی اوغلی استانبول، هم دیگر را یافتیم و در آغوش هم آرام گرفتیم؛ آرامشی پیش از توفان و آرامشی بعد از دوری از هم و در طلب هم. «چقدر به تو نیاز دارم؟ و چقدر تو را کم دارم؟» حسی است که به زبان او و در بیان من است. زبان من است در پیکر او و سیری ناپذیری او است در من. سوت کشتی و بوق ماشین و گذر ترانوا، سردر توپ قاپی* را نهیب می زنند. لاله لی* است. تجریش* با قدمت عاشقانه اش، پیکر نیمه جان فروغ را در خود گرفته است. فروغ خسته از استفراغ روشن فکرانه. دختر بدی که عاشق اش را در آن سوی مرز به انتظار نگه داشته است. می خواهد سفرش را در مدار صفر بیآغازد و سال های پناهجویی را در عشق و نفرت، در دوری و نزدیکی، در خشم و هم آغوشی به تصویر کشد. رازهای عاشقانه ایران* در کاخ های عثمانیان به مأوای تنانه سکنا گزیده اند تا با گریه بر این عشق بخندد و آن مرزهای ساختگی را به سخره بگیرد. «چقدر تو را کم دارم؟» مرا بر خود بفشار. « تو از من سیرمنویی نداری.» او به سوی گالاتاسرای* رفت و من به سوی سلیمانیه. در آن گیرودار کودکانه انقلاب، عشق را به لبان سوزناک مان کشاندیم و دست در دست هم، وادی نیاوران* را پیمودیم؛ در خنده و نگرانی. «سووز ورئرم بیر ده دنیایه گلسم سنه سووام.»* این زبان هویتم است؛ برمی گردم به پشت سرم نگاه می کنم. شاید برگشته و دنبالم آمده است. می آید و در تلاطم دلهره و اضطراب گم می شود. «نمی توانم بدون تو بمانم. تنهایم.» برمی گردم و به آغوشم می کشم. سرش را بر شانه ام می گذارد. «ما هم دیگر را کاهیدم. قرار بود هم دیگر را کامل کنیم.» خسته ام. خسته ام از خستگی. در خلسه شراب قرمزی که از لبان معشوق نوشیده ام، به خیال پیکرش به آغوش می کشانم. در بی کرانگی تنهایی، ایستاده ایم. «حرمت عشق را نگه نداشتیم...» کشتی سوت می کشد و از اسکله امینین با مسافران غرق در خود دور می شود. مرغان دریایی، کشتی را همراهی می کنند و از دستانش، تکه های نان را به منقار می گیرند. کودکی دست در گردن مادر، به زندگی آویخته تا در بزرگ سالی، عشق زنی را در آغوش کشد. دختری در نیمکت چوبی کشتی، کوچه های زادگاهش را در انتهای نیلگون دریای مرمره، به انتظار پسری نشسته است؛ در دهه سوم زندگی آمیخته با انتظار و حبس احساس، مردی را می یابد شیدایی؛ عشق یک اتفاق است. زندگی عشق است. من مانده ام با خیال پیکرش. «تنهایی بد دردی است.» آن شب که در آغوشم به خواب رفته بود، تنی را می دیدم که پر از زخم بود. خسته و کلافه از تنهایی. آرام خوابیده بود. به روشنای صبح چشم گشود. «نخوابیده ای. من که پیش ات هستم. دیگه چه مرگت است؟!» سنگ فرش های بی اوغلی، سنگ های نیاوران، سنگ فرش های باغ فین*، آجرهای ترک برداشته ارک تبریز*، کاه گل های روستایی در بیرجند*، و این جا در جاده لواسان* و در میان پرده های سرخ فام اتاق خواب، در پشت میز می نویسد «بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی شود.... از من بپذیر بوسه هایی بر لبان پر نیازت... چقدر به تو نیاز دارم؟...» آن روز که از مرز می گشتم و دست های ما از هم دور می شدند، می دانستم در استانبول هم دیگر را در آغوش خواهیم گرفت.  آغوشی پر از لذت گناه نخستین و ماندگاری آن. در بار خلوتی  همراه با نوای موسیقی، روبرویم نشسته و استکان کوچک تکیلایش* را به سویم می آورد؛ نمک، لیمو و مزه مشروب لبان پرنیازش را بر لبانم می کشند. سیگاری می گیراند؛ حلقه های دود، لحظه های انتظار و تنهایی را به فضای رخوت آلود بار پیوند می زنند. پکی می زنم و سیگار را در دستش می گذارم. با پکی بر سیگار، نگاه خیره اش را به کتاب روی میز می کشاند. «چهره به چهره، در آستانه فصلی سرد...»* قرةالعین*، فروغ و اینک خودش، تمنای رهایی در خلسه های عاشقانه دارد. آن روز که در ظهیرالدوله* با حسرت در جست و جوی قرةالعین بود، از بی اوغلی می گذشت و در کادی کوی سوار کشتی می شد، روبرویش مردی را دید که غرق در خود، به آب های نیلی بوغاز استانبول خیره بود؛ کشتی سوت می کشد. از اسکله فاصله می گیرد و مرغان دریایی با هیاهو همراهی شان می کنند. فانوس دریایی از پشت سر مرد دیده می شود. «من کجای این سفر، تو را پیدا کنم؟» فرودگاه صبیحه گؤنچن* در انتظار دیداری است؛ دیداری از دیروز و برای ساختن فردایی پراضطراب و رازآلود. آن شب که از تهران راهی شدم، باران می بارید و من قطره قطره اشک هایش را در هوای سرد زمستانی می دیدم. گالاتاسرای و لاله لی، نیاوران و گیزلآی*، بی اوغلی و پارک سوار بیهقی* در شرق تهران، نشانگان هم دستی، روایت هم آغوشی و حس عاشقانه ای هستند به نام های مختلف. اینک این جا و اکنون در استانبول، میان دو قاره و در بین گذار از کادی کوی به امینین، روبرویم نشسته و سر در کتاب و نیم نگاهی به من، تبسمی و سلامی بر لب، گذر دوری ها را به سخره گرفته است. دست در دست هم، به میله های عرشه تکیه داده و به جست و خیز مرغان دریایی می نگریم. همراهان همیشگی این راه هر روزه. بسان آن گاه که دست در دست هم به پرندگان در قفس حیات وحش دارآباد می نگریستیم و به فرصتی رازورانه و پنهانی از لبان هم بوسه می گرفتیم. دختری در روبروی شان تکیه داده به میله های عرشه، نگاه ها و دستان عاشقانه مان را می نگرد.  پسری در زاویه عرشه به نظاره مرغان دریایی، فانوس دریایی، بی کرانی دریا و دیواره های هزاره ای باغات سلطان عثمانی، ایستاده است. باد دریایی، موهای سیاه و بلند زن را به همراهی می خواند. این راه بی بازگشت است؛ راهی از خود به خود. راهی از دوری و ترس به همراهی و ابهام. آفتاب پاییزی، باد جاده لواسان* را به گونه های نمکین زن می کشد. آسمان صاف و بی پیرایه استانبول، دستان مرد را به پیشانی زن می رساند. دختر می بیند و سر برمی گرداند؛ به سوی دریا. به سوی بی کرانگی عشق. در ساحل توپقاپی، دختران انجیر، شاخه های گل مریم و خاطره روزهای جوانی و جست و جوی عشق. سر بر سینه مرد گذاشته و نجواکنان از داستان معشوق و لذت هم آغوشی می سراید؛ لذتی از بهمن چشمانش. به زن نگاه می کنم. محو تماشای دریا است. غرق در خاطراتش و مضطرب از سفر. آغوشت آرام جانم است. کشتی سوت می کشد؛ سوت سوم کشتی است. در همین نزدیکی ها به اسکله خواهیم رسید؛ در خانه ای آرام خواهیم گرفت. صندلی روبروی، زن کتابخوان نشسته است؛ زن نیم نگاهی به روبرو می کند. صفحه ای دیگر از کتاب را شروع می کند. «برایم از زنان مشروطه بگو. برایم از تاج السلطنه* بگو. می خواهم از جسارت او بدانم. برایم از گستاخی قرةالعین بگو. از رنج های فروغ. از گریه های...» سرش را بر شانه ام می گذارد. غرق در خود؛ خیالش پر می کشد به جوانی اش. به درخت انجیر خانه پدری. انگشتانش را بر نوک پستانش می کشد؛ پر از نیاز است. کجاست مرد زندگی ام؟ لبان زن را می جوید؛ دستش روی پستانش می لغزد. این داستان نیست. حقیقت زندگی است؛ زندگی دریغ شده از او. از پشت میز بلند می شود. دستی بر موهایش می کشد. گیلاسی از شراب پر می کند؛ سیگاری می گیراند. از پنجره به بارش برف در کوه پایه های البرز* می نگرد؛ به مرد نگاه می کند. ساکت به تمنای پیکرش نشسته است. به سویش برمی گردد. جام را از دستش می گیرد و در تماشای برف و کوه، در خیال تن مردانه اش، لبی تر می کند. «رهایم نکن.» راوی زنان عصیانگر*، این جا زن است. روایت رازهای عاشقانه ایران، در تلاطم هم آغوشی، زانوی طلب بر خاک پای معشوق خم می کند. «با من باش، چقدر تو را کم دارم؟» زن سرخ پوش* میدان فردوسی* تهران اکنون در جاده بی اوغلی استانبول، عاشق خود را پیدا کرده است. شهریار* شعرش را محو می کند؛ تأخیری نیست. به موقع آمده است. «آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟»* تأخیر را به سخره می گیرد. حسرت از دست دادن را نخواهد داشت. به زن نگاه می کند؛ چشمان زن به نگاهش گره می خورد. آدمی از تنهایی در رنج است. «کلمنی یا حمیرا.»* فضای آرام کابین کشتی، زن را به سخن می آورد. در کنار هم به میدان تقسیم* می رویم؛ پارک گیزی* آکنده از مردمان است، در میدان ونک* دوشادوش هم بودیم؛ برای اعتراض به رای های به یغما رفته.* برای توهین هایی که با سانسور کتاب هایمان، به شعورمان کرده اند؛ دست اش را محکم تر در دستم می گذارد؛ گاز اشک آور، چشمان زیبایش را به درازی زندگی اش، با قطرات اشک پر می کند. باتوم اوباشی در میدان ونک، بالای سرش تکان می خورد. دستم را از دستش بیرون می کشم و ضربه اوباش را در هوا معلق می کنم. فریاد فروخفته انسان و طبیعت، شعر و شعور و سرزمین ما، از تحقیر اوباشان به تنگ آمده است. آن گاه که برگه سانسور نوشته اش را می خواند، گریه از چشمانش سرازیر شد. آن گاه که رنگ سبز به نیرنگ آمیخته شد، از خیابان به کنچ کتابخانه پناه آورد و همدم سیگار، مشروب و ادبیات شد. همیشه در سرزمین من، آرمان ها به بازی گرفته شده اند. آینه ای برای خود ساخت و سده ای شکست را در غبارهای آن به قلم کشید. از سکوت طاهره در چاه می نویسد؛ از عصیان فروغ در شهر می نویسد. گذرگاه گردشگری مان در جاده بی اوغلی، آغشته به بوی باروت و عربده های ارزشی، صدای موسیقی و مزه شراب را به مسلخ کشیده اند. در میدان انقلاب* و مسیر آزادی*، کج راهه ای به کهریزک* گشوده اند؛ بیراهه ای در امتداد اوین* و عادل آباد.* در خیابان نویسنده می کشند. در میان دود و اعتراض، لب بر لبانش می گذارم و سکوت را در افروختگی چهره اش، چهره تکیده از سرکوب و ترس، تن داده به ستیز عرف و اخلاق، به متن تاریخ کهن دیارم می نویسم. اینک عشقی است رازورانه در فصلی از سرکوب و سانسور. می گوید بنویس؛ از کودکان کار در خیابان بنویس. از یغمای تن های فرسوده از شلاق بنویس. از آواره گی ها و اعدام ها بنویس. از عشق های فروخورده بنویس. خودش را در آغوشم  می کشاند و از زخم هایش می گوید. در هوای تابستانی، از گرمای خیابان کریم خان* به خنکای کافه وارد شدیم؛ پشت میزی کنار پنجره نشستیم؛ پرده توری را کنار زدم و نگاهی به خیابان کردم. کیفش را روی میز گذاشت. در نور چراغ سرخ رنگ بالای سرمان، صورتش را می دیدم. خطوط چهره اش پر از اضطراب است. می گوید«شاید دفعه بعدی نباشه...» دستش را در دستم می گیرم؛ قلبم می لرزد. همیشه حادثه ای در کمین است؛ پرده را کنار می زند و به کوه های البرز چشم می دوزد. کرانه های ساحلی در استانبول را به خیال می کشاند. سفر در راه است و سفر دست هایمان را از هم دور می کند. روی عرشه کشتی می رود؛ رو به سوی شرق دارد؛ نگاهی پراضطراب و دلتنگی، سر برمی گرداند و به غروب آفتاب می نگرد. «این راه بی بازگشت است.» آن روز که بعد از دوری چهل روزه ازم خواست که همدیگر را ببینیم، تصمیم اش را گرفته بود. همه هنجارها را شکسته و در کنارم ماند تا به امروز که ویرانم کرد و برگشت و ویران شد و ماند. هر رابطه ای هراسناک است؛ ریشه در باد نداشتیم که ماندیم. به اسکله نگاه می کنم؛ به ساحل امن زندگی خواهیم رسید؟ این سفر زندگی است. سفر عشق. وفاداری و فرار. از لای پرده به خیابان نگاه می کند. دلهره دارد. دلهره از این که کسی ما را باهم ببیند. در سرزمین من، چشم ها برای دیدن عاشقان کور است. در سرزمین من، گوش ها برای شنیدن صدای عشق عقیم اند. دستش را در دستم می گیرم. آرام می شود. بوی گل های مریم، فضا را آکنده است. نزدیک شان می شود. وجودش را به بویشان می سپارد. نفس عمیقی می کشد. پکی به سیگارم می زنم. ته مانده گیلاس را می خورم و بلند می شوم و به کنارش می روم. «باید از این فضا گذشت تا عشق و انسانیت بماند. هزینه دارد. ما خیلی پوست کلفتیم. تو بیش از من هزینه داده ای. مطرود شدی. رانده شدی. فرار کردی. دور شدی و برگشتی. آن قدر در دلم هستی که حتا به ذهنم نمی رسی...» نگاهم می کند. سرش را پایین می اندازد. می داند داستان ادامه دارد. می دانم پایان داستان نزدیک است. کشتی سوت می کشد. زن کتابش را می بندد. شهرزاد آخرین قصه اش را تمام می کند. در کوچه های تهران باد می آید. با چشمان اشک آلود، خیره به سنگ قبر فروغ می نگرد؛ دستش را می گیرم بلند شود. بلند می شود. ساحل نزدیک و نزدیک تر می شود. سیگاری می گیراند. با حرکت دود، چشمانش را به کوهپایه های البرز می کشاند. «ما مرزها را پشت سر گذاشتیم...» دست بر لبانش می گذارم. سکوت می کند. «چیزی نگو. پشت سرمان خراب تر از آن است که به یادش آوری.» نگاهم می کند. مسافران از کنارمان می گذرند. نیمکت های کشتی خالی شده اند. شب به انتها می رسد. کافه نارون از مشتریان خالی شده است. شعله های کم سوی شمع روی میز، رقص کنان اند. دستش را از دستم بیرون می کشد. آماده می شود برای رفتن. آن لحظه ترسناک دوری فرا رسیده است. کیفش را برمی دارد. نگاهم می کند و بلند می شود. «پاشو وقت رفتنه.» چشمانش با من مانده اند.  لحظه لحظه نگاهش را به درونم می کشم. از پشت میز بلند می شوم. وقت رفتن است. دستش را در دستم می گیرم و وارد خیابان می شویم. همه مسافران کشتی پیاده شده اند. پیاده رو از همهمه عابران پر است. نزدیکی های پارک نیاوران، دستش را از دستم بیرون می کشد. به پیش رو نگاه می کند. کنار هم راه می رویم. با هم به سوی آرامش می رویم.  سر برمی گرداند و به کشتی نگاه می کند. سر برمی گرداند تا همراهی اش کنم. هوا تاریک شده و باد سردی شهر را درمی نوردد. به طرف گالاتاسرای می رویم. به شادی و سرخوشی مردمان می خندد! صدای موسیقی، در دوردست ها خزان پاییزی را محو می کند. از ویرانه های ارک شاهی می گذریم و خود را به جریان زندگی می سپاریم. خلیفگان نفرت در خاک خفته اند. ما ویرانه سرای اسکله را، خرابه های محراب ها را پشت سر گذاشته ایم. در انتهای شب، خط شفق سپیده دم، همراهی مان می کند. عشق، راز مگوی زندگی است. در کنار جاده، در میان برف ها، گل یخ را می بیند. می ایستم تا خوب نگاهش کند. سفیدی گل،  لایه ای از یخ را شکافته است. دخترک بیرجند، سرخوشانه عشق می ورزد. سرشار از شیدایی هستم. لب می گزد. زن در صفحه ای از کتاب می خواند: از میان ترس و دلهره، بر عشق اش پای می فشارد؛ پسرک تنها، شهد عسلی چشمانش را به ترنم صدای دلربایش می خواند. گذرگاه دربند، شاهد خیالات ما است. جاده بی اوغلی، خنده های مضطربش را می داند. آونگ امید و عشق، خزان زندگی و سخریه مردمان، همراهان ما هستند. چه ورطه هولناکی را پشت سر گذاشتیم. بدون این که بفهمیم، قدرت عشق ما را پیش آورد و بر هولناکی رابطه غالب شد. در سفر زندگی، همدیگر را پیدا کردیم. همدیگر را کاهیدیم. همدیگر را زخمی کردیم. همدیگر را پیر کردیم. کنار همدیگر هستیم. اکنون او در من زندگی می کند. از جدایی حرفی نزن. کتاب را می بندد و از کشتی پیاده می شود. لحظه ای بعد، اندام ظریف اش را در میان ازدحام مردم بارانداز گم کردم.  خاطره ای از چهره اش بر ذهنم نقش بست. عمری در چشمانش زندگی می کنم. در چشمانش گم می شوم. خیره در چشمانم نگاه می کند. پلکی می زند. لبانش به تبسمی باز می شود و دستم را در دستش می گیرد. شاید که زندگی ادامه دارد. طوری که رویداد با مأوا گزیدن در خاطره به شکلی تراژیک دست به حذف خود می زند.

روایت اول: 25 ژانویه/7 فوریه 2014

زنی در استانبول

روایت دوم

روی صندلی نشستم و مشغول خواندن کتاب شدم. سوت سوم کشتی به صدا درآمد. غرش موتورها، کشتی را از اسکله کادی کوی کند و من مسافر آب های نیلگون تنگه بوسفور شدم. در نیکمت روبرو مردی نشسته، سرش را به شیشه گذاشته و غرق فکر است. نگاهی به او می کنم و مشغول کتاب می شوم. سطرهای متن به رنگ عسلی چشمانش است. سر بلند می کنم و نگاهش می کنم. در همان نگاه اول چشمانش گرفتارم کرد. وقتی هم که در کافی شاپ روبرویش نشستم و به حرف هایش گوش سپردم، حواسم به چشم هایش بود! به خواندن متن برمی گردم. حکایت ماجرای عشقی در بحبوحه مشروطیت است. صدای مرغان دریایی که همراه کشتی از تنگه بوسفور می گذرند، تمرکزم را به هم می ریزند. آن چنان که با ابراز عشقی، همه چیز بهم ریخت. به دریا نگاه می کنم. موج ها شوریده حال به کشتی می خورند. به مرد نگاه می کنم. نگاهم می کند و سر برمی گرداند. شاید به معشوقه دور مانده اش فکر می کند. در او زندگی می کند. به بی انتهایی دریا، عاشق است. عشق بیماری است. می گفت عاشق لجبازی ات هستم. می گفت عشق دلیل نمی خواهد. گفتم چرا من؟ گفت دل است، کاری نمی شود کرد؛ یعنی نمی خواهم کاری بکنم. همینه که هست. من آدم این شوریده حالی نیستم. او در تصورش از من چیزی ساخته که من نیستم. او نمی ترسد. وحشی است. من ناتوانم. او را زخمی می کنم و با زخم زندگی می کند. مرا له می کند و من زندگی از کف خواهم داد! وحشی است. می گفت کثافتش را در من دیده است. عشق ناهنجار است. وقتی با من درمی آمیخت، مرا وحشی می کرد. می خواهمش و ناتوانم. کشتی دارد به اسکله نزدیک می شود. می خوانم تا به اسکله برسیم. در تجریش برایش از روزهای عاشقانه مشروطیت گفتم. رضایتمندانه خندید و گفت جای سفت شاشیدن کار هر کسی نیست! نگاهش می کنم. آرام و آشوبم می کند. می خوانم. تاج السلطنه به نجوا با فروغ سخن می گوید. حکایت دلدادگی طاهره است. حکایتی که حورم سلطان خانوم* در کاخ عثمانی سرود. کشتی از ساحل نزدیک کاخ های توپقاپی می گذرد. بوی گل های مریم مشامم را می نوازند. به نزدیکی اسکله Beşiktaş* رسیده ایم؛ جمله ای دیگر را می خوانم «... لحظاتی از زندگی را به عشق گذراندیم...» کشتی در اسکله لنگر می اندازد. مسافران به آرامی پای در اسکله می گذارند. کتاب را می بندم و از صندلی روبروی مرد بلند می شوم. نگاهی به چهره اش می کنم. نگاهم می کند. به اشاره سر، سلامی می کنم. در دیداری تا از در اتاقش وارد می شدم، بسان آئینی پیش رویم بلند می شد و در سلام و احوال پرسی پیش دستی می کرد؛ و در دیدارهای خصوصی بمانند مناسک گونه ای مقدس با بوسه بر پایم و نوازش گونه هایم. به لبخندی می نوازمش. سر برمی گرداند و همراه من از کشتی بیرون می آید. در اسکله نگاهم می کند و به راه خود می رود. من هم به سمت خیابان ساحلی راهی می شوم. دلم با اوست. وقتی در سربالایی دربند دستش را دردستم می گذاشت، با قدم های محکم کوه را درمی نوردیدم. برمی گردم و به آب های مواج تنگه بوسفور می نگرم. روبرویم آن سوی تنگه، اسکله اسکودار* با طنازی جلوه گری می کند. دست در دست هم، هم دلانه می خواهم همراهش بروم. او در راه است. راهی به سوی رهایی. یواشکی و رازورانه دوستش می دارم. عشق رازیست. رازی که از آن نه چیزی می فهمیمم و نه می توانیم پس اش بزنیم. شرجی هوای ساحل، نیاز لب های خشکیده اش را به سویم می کشاند. در دور دست ها، عمارت اوتای کوی*، مغرورانه به تنگه می نگرد. به بازدید از ارک در تبریز می رویم. به عظمت آن ادای احترام می کنم؛ با افسوسی بر تاریخ به یغما رفته اش. برگ هایی از درخت انجیر خانه پدری و درختان باغ فین کاشان در گشت و گذار روزگار و ترنم سروهای دلماباهچای* استانبول، تنهایی دخترانه ام را در همراهی اش زنده می کند. در آن شبی که درهم رها شدیم به شبی از شب های استانبول؛ به سرخوشی عاشقانه و آغوشش را برایم گشود، رؤیاهایم هنوز به کابوس آغشته نبود. در پستوهای تاریخ به گشت و گذار می روم در امتداد ساحل بشکتاش تا کاراکوی و بغاز استانبول، تا در تنهایی و زخم عاشقانه، رهایش کنم به اذیت خود و تنهایی ام؛ جایم اینجا نبود* به تنهایی چونان زنان عصیانگر* بر بی عاشقی  و با سفر در مدار صفر* زندگی در آخرین فرصت*؛ این جا زن منم*. این جا زن منم؛ زنی در استانبول. از نیمه های کوچه شیب دار گالاتاسرای* برمی گردم. به تنهایی نمی توانم ادامه بدهم. صدایش می کنم. رو برمی گرداند و می ایستد. باهم از آشوب های زندگی گذشته ایم و اینک در روایت تنهایی و بی پناهی سکنا گزیده ایم. جلد کتاب را لمس می کنم؛ حکایت عشق و دوری سال های پناهجویی است. می خواهم در جایی به صحبت بنشینیم. قبول می کند. به چیچکلر پاساژی* می رویم. پشت میزی در گوشه ای دور از مردمان در رفت و آمد می نشینیم. سیگاری می گیراند؛ پکی می زند و سیگار را به من می دهد. خیره در چشمانم است؛ چشمان عسلی که معیادگاهش است و من از او بی رحمانه دریغ داشته ام. سوزلر وار، گوزلر دییر.* در کافه نارون* یادم می آید می گفت «زندگی با تو جهنمی است؛ دوری ات عذابی است؛ اما آتش چشمانت را می خواهم؛ گرمای تنت را می طلبم؛ به شعله لبانت نیاز دارم...» مأوا گزیده در آتش من است. خواهد سوخت. خواهد سوخت تا از خاکسترش عشق من زبانه کشد. در همه این سال ها بادهای تهران، سرمای تبریز و باران استانبول، بوی مرا به او می رسانند. گیلاس شراب در دست، می گوید«یه وقت هایی یه جاهایی زندگی چنان بهم می ریزد که نه فکرش را می کنی و نه آمادگی اش را داری.» سری به تائید تکان می دهم. در نشانتاش* باهم قدم می زنیم تا در ساحل فندق لی* به تماشای بوسفور بنشینیم. شبی پاییزی خانه ای در نشانتاش و پایانی بر دوری ما از هم، آغوشی که رویایی را در لذتی رخوت ناک ماندگار کرد.  O gece ne güzel*آن ساعت آغشته عشق به پیشوازم آمد. آری در استانبول بود. بعد از نه ماه انتظار و در سرمستی دیدارم و بوسه ای که از لبانم گرفت، دوری را به سخره کشاند. آن ساعت نمی دانستم چه خواب هولناکی زندگی برایمان دیده است. نمی دانستم استانبول، شهر عشق و شیدایی به سرای غمگسارانه عاشقی برای معشوق اش تبدیل خواهد شد. در گذر از دوری، با او در صاحافلار چارشسی می گردم تا روایتی از سرگذشت زهرا*، دختری در عصر مشروطیت را بخوانم. در راسته کتاب فروشان جلوی دانشگاه تهران*، مرا به دیدار قرةالعین به روزگار تنگی عشق در سرزمین دیلمان* می برد و در ظهیرالدوله* باهم به زیارت فروغ می رویم در غروب دل گیر و طوفانی تهران. در دور دست ها، تکان بادبان های کشتی، یادآور پرده های مخمل آلبالویی آپارتمان در خلوت صمیمانه مان است؛ آرامگاهی در دیروز زندگی و همیشه خاطرات مان؛ تهران، تبریز، آنکارا* و استانبول آکنده از خاطراتی است که تلخی و شیرینی زندگی را در دوری و نزدیکی، در شادی و موفقیت، در دوستی و دلخوری و زخم های مانده بر وجود و احساس او را در داستان زنی در استانبول* روایت می کند. İSTANBUL BİR MASALDI*هیچ چیز در نظرش تمام شده نیست. هر مساله ای گشوده است، بی هیچ قطعیتی. در استانبول همه راه ها به میدان تقسیم* و ترنم عاشقانه مسافران ختم می شود و مرد راوی مستانه سر در بی اوغلی، شیدای تنها مانده معشوقه اش است. به فصل تازه ای از داستان رسیده ام؛ از دور ساحل آرام یاشیل کوی* پیداست. پیاده رو سودواری* را پشت سر می گذارم. در انتهای افق آفتابی خلیج استانبول، خیالم به پرواز درمی آید؛ زیر تک درختی در کوهپایه دربند، شیرینی لبانش را مزمزه می کنم. آن جا هم به نظاره آفتاب تهران نشسته بودیم؛ در صبحی زمستانی. از ساحل دور می شوم و تا برسم به بازار سلیمانیه*، در محله والده خان* می ایستم؛ میرزاآقا خان* با شیح احمد روحی* تازه ترین مطالب روزنامه اختر* را می خوانند؛ نگاهشان می کنم؛ روزهایی را به یاد می آورم که این دو، دست بسته تحویل مأموران ایرانی شدند ودر حیاط باغشمال تبریز* سر بریده می شوند؛ مشروطه در میان عشق و خون به بار نشست و فروغ از کف داد! داستان «رازهای عاشقانه مشروطیت»* در«رازهای عاشقانه ایران»* روایت می شود و اینک من خاطره گوی مشروطه خواهان ایرانی در والده خان استانبول شده ام. Istanbul Hatırası *دوست داشتن مرد را تنها کرده است؛ او عذاب می کشد و کسی را ندارد که برایش از تنهایی بگوید. من تنها هستم. او تنهاست. در حالی که به افق دریا می نگریست و در پیاده رو نشانتاش راه می رفت، با خود می اندیشید او تنهاتر از من است. تک درخت کوهپایه دربند در تهران و خلوت باغ فین کاشان، فضای تنهایی را به شادمانی و هولناکی رابطه پیوند می زنند. به موزه معصومیت* رسید؛  حسی درونی بهش می گفت یواشکی و رازورانه دوستش بدارد. نم نم باران استانبول دل و جان و فکر را صفا می دهد. در فضای روایی موزه، پاموک* از خوشبختی زندگی عاشقانه می گوید؛ از عشق مردی سی و هشت ساله به زنی سی و یک ساله در سرزمین عشق ممنوع می گوید! آن گاه که او نجوای عشق بر من گشود، من نیز سی و یک ساله بودم و در نظرش سی و یک ساله ماندم؛ عددی مقدس و محترمانه برای خاطره معشوق اش. از هولناکی رابطه ای عاشقانه در زمان صفر دوست داشتن ترسیدم و تنهایش گذاشتم. به سخت جانی گمان مان نبود و چقدر پوست کلفت بودیم! اشیای چیده شده در قفسه های رمان، یادآور حضور معشوق و خاطراتی از اوست که اورهان به دقت آن ها را در حافظه و قلب خود نگه داشته است. ته سیگارها، تکه ای دستمال که جای لب های رژدار معشوق بر آن نقش بسته است، ساعتی که هدیه زادروزی است. گردن آویزی که فروهر* طلایی را در خود جای داده است. شیشه خالی راکی که در شبی خاطره انگیز، مرد و زن نوشیدند. ورقی دیگر از کتاب را برمی گرداند. سربالایی نفس گیر موزه به سمت بی اوغلی، مسیر عاشقانه ای را تداعی می کند که در روزگار عشق ممنوع، مرد و زنی جسورانه آن را در بزرگراه های تهران زیستند.  هوسی ماندگار در روایت «عشق سال های پناهجویی»* است. نم نم باران استانبول، ترنم عشق و شیدایی، دوری و دلتنگی، حسرت و طلب را بر گونه های مرد می نوازد. Bu hikaye efsane degildir *انگشتر خاطراتش را در انگشت میانه می چرخاند. به چرخش روزگار پوزخندی می زند و سری به تأسف تکان می دهد. استانبول منم؛ معشوقه ای دور مانده از عاشق شیدایی. تو قلم شدی و من کاغذ. خود راوی داستان خود شدیم. شبی در ساحل کادی کویی، سر خوشی ودکا و یاد من و دریایی آرام با کشتی های پهلو گرفته از تلاش های روزانه در جابجایی آدمیانی سرشار از زندگی، از عشق نامتعارفی گفتی که توان زیستن در آن را نداشتم.  پیاده می رویم. مرا به نام های زیاد می خواند؛ حالی زهرام*. زمانی ماروسا*. موقعی اکرم*. وقتی لیدی*. معشوقه ای رنگ گرفته از  مادام ادواردو*. زنی از تبار آناکارنینا*. چهره ساز خانم دالووی*. شیطنتی از مادام بوواری*. گریز پایی چون مریم مجدلیه*. حسودی برگرفته از عایشه قریشی*. سکونی از هلوئیز راهبه*. استمراری از زن اثیری لکاته*. برایم نوشته بود «همه معشوقانم یک نام دارند.»* و هنوز من برای مرد تنهای استانبول همان زن سی و یک ساله ای هستم در اولین دیدار، با چشمانی عسلی با غمی پیدا و شیطنتی پنهان و موهای پرپشت سیاه. در کنارم قدم می زند و می گوید«چقدر دلتنگت هستم...» گریه امانش را بریده است. او در چشمان من زندگی می کند. چقدر بی رحمانه چشمانم را از او دریغ کردم و خود در دریغ آغوشش مإوا گزیدم. می گفت «مردی که غم داره، انگار یه دنیا درد داره.»* و من هیچ وقت به عمق دردش پی نبردم. به گنبدهای گرد ایاصوفیه می نگرد و حس حضور سینه هایم را به درونش می کشد. ساحل اوتای کویی را درمی نوردد و زانوهایم را در آغوش می گیرد. تکان درختان دلماباهچای را به نظاره می نشیند و موهای سیاهم را می بوید. درازای بی اوغلی را می پوید و انگشتانش را در صافی دستانم حلقه می زند. زمانی که تنگه بوسفور را دور می زند، به اندام های زنانه من می پیچد. با خود زمزمه می کند «گادن گوکوسی، بونبوش بیر سوکاک.»* استانبول منم؛ معشوقه ای دور مانده در نزدیکی اش به آرزوی هم آغوشی عاشقانه. برایم ترانه «ساری گلین»* را می خواند در روایت عشق اصلی از کرم*. مجنونم است و من لیلی گریز پایش*؛ تجسم حقیقت یافته دوزخ دانته* در دوری ام با شعله های آتش بی نصیبی چشمانم. او در چشمان من زندگی می کند و من چه بی رحمانه چشمانم را از او دریغ کردم. ورق هایی از عشق ورزی، در تراژدی بسته می شود؛ این تراژدی می تواند در تختخواب اتفاق بیافتد یا این که در جدایی پیش آید. تراژدی عشقی می تواند زایا باشد؛ مثل واقعیت عشق که در خود زایایی است. تراژدی عشقی می تواند ویرانگر باشد؛ مثل دوری معشوقه، یا آغوش معشوقه در هم تنی؛ تا انتهای خودتخریبی و خودکشی. یا نیم بند باشد، چون ناگفته های عاشقی، مثل الکل و خودارضایی فکری در خالی کردن درون خود در نوشتن. از«زن ناشاد»* می نویسد؛ آن زمان که در «عشق سال های پناهجویی» و دور از من می خواندی«از دور دوستت دارم/ از آن سوی چهره ها و صداها/ از آن سوی زمان و خاطرات/ دورتر از/ بودن ها و نبودن ها/ بایدها و نبایدها/ شدن ها و نشدن ها/ از این دور دورها/ در سکوتی به عمق هر آن چه دیگر نیست/ هنوز دوستت دارم.»* و من بی رحمانه نظاره گر تنهایی و زخم ات شدم. نگاهم می کند و لقمه ای از چینه کوب بالیقی* به دستم می دهد. Kendimi cok yalniz hissediyorum. تو در کنارم نیستی. راوی زنی در استانبول شدی و من خواننده آن. هر کدام در تنهایی خود. تنهایی پرهیاهو*. پس زدن و خواستن. طلب و دوری. استانبول آغوش گشوده بر مردی تنها در هیاهوی سکوت. به حضورش فکر می کنم. مناره ای در فاتح جامع سی*، تداعی گر جذبه مردانگی اش برایم است. پیکرش دیوانه ام می کند. پیکری که خودخواهانه پس اش راندم تا لجبازی ام را ارضا کنم. گفته بودم فرشته عذابت خواهم بود و شدم. بسان کتاب «استانبول»* که صفحاتش را با انگشتانم اوراق کردم، حضورش را با بی حضوری ام زخمی می کنم. سر به زیر می اندازد و می گوید «کاش پیشم بودی و برایت داستان زنی در استانبول را می خواندم.». زنی که در سودای رسیدن به عاشق، او را در تندباد زندگی گم کرد و خود در تنهایی گم شد. با خودم می گویم هیچ کدام ندانستیم با همدیگر چه کردیم. بی خبر از هم و هر کدام به روال خود در پی هم بودیم. ندانستم  دق چیست که تو گرفتی* و دانستم و بی رحمی کردم. دور شدم و عذابش دادم. دید و دم برنیاورد. در روایت زنی در استانبول خود را غرق کرد و گیلاس های شراب را دمساز لحظات تنهایی کرد. وقتی به من می گفت « زندگی من آن لحظه ای مسدود شد که در چشمان تو مإوا گزیدم»، نمی دانستم که بی چشمان من در خلئی زندگی خواهد کرد که از حفره عشق سر برآورده است. با انگشتانم، صفحه ای دیگر از کتاب را ورق می زنم. مرد به تنهایی در نیکمتی روبه سوی دریا در ساحل بکیرکویی* نشسته است؛ نگاهی به کتاب و نگاهی به دریا می اندازد. پکی به سیگار می زند و در رؤیای دیدارم غوطه می خورد. درازی جاده تهران تا کاشان* و خنده های مستانه ای که در عمق زندگی ام احساس می کردم، در هر لحظه ای خلجان تازه ای دارد. با تو به دیدار قتل گاه امیرکبیر* رفتم. با تو ناله های عباس میرزا* را در نوشته هایم ثبت کردم. با تو از دردهای فروغ نوشتم. با تو نظاره گر به بازی گرفته شدن آرمان های انسانی در سرزمینم بودم؛ با تو در میدان سرپل تجریش*، هلهله های پیروزی را جشن گرفتیم و با تو در مسیر آزادی به چنگ اوباشان افتادیم. اکنون در پستوی وجودم ماندگاری خاطرات را به نظاره نشسته ام. هر لحظه دیدار و هم آغوشی، آمیخته از ترس و شادی بود. در سرزمین عشق ممنوع، هم دلانه حریم دوستی را پاس داشتیم. من در کجای این سفر، تو را پیدا خواهم کرد؟ سکوت و دوری. طلب و نیاز. جرعه ای می نوشم و سر بر شانه هایش می گذارم؛ شانه هایی که هیچ وقت از من دریغ نکرد. در افق تن داده به غروب آفتاب پاییزی، کوهپایه های البرز را در امواج بوسفور به تمنای خیالم می کشانم. مرد من در ساحل بوسفور به انتظار نشسته است. روایت زنی در استانبول، حکایت من است برای درمان دوری ام. او راوی است و من داستان زندگی اش. آن که داستانی ندارد، مرده ای بیش نیست.*

روایت دوم:  9 سپتامبر/24 اکتبر 2014