نهضت آزادی ایران و ماجرای جمهوری اسلامی (بمناسبت درگذشت احمد صدر حاج سیدجوای)

یازدهم فروردین ماه 1392خورشیدی، دکتر احمد صدر حاج سیدجوادی از رهبران نهضت آزادی ایران به سن 97 سالگی درگذشت؛ حاج سید جوادی به جریانی تعلق داشت که در دهه چهل با گشودن فضای باز سیاسی، ایدئولوژی شیعی را برای مبارزه با دولت پادشاهی برگزیدند.  در زمانه ای که عده ای از جوانان سرخورده از حزب توده ایران و جبهه ملی ایران رو به مبارزه مسلحانه آوردند و جریانی دیگر در میان سنت گرایان حوزوی حول محول روح الله خمینی، شورش 15 خرداد را به وجود آوردند؛ نهضت آزادی ایران با مبارزه مسالمت آمیز در عرصه سیاسی کشور حاضر شدند. با شتاب انقلابی گری، رهبران نهضت آزادی با دوری از مشروطه خواهی و قانون گرایی و درخواست های حقوق بشرانه، مجذوب شخصیت رهبری انقلاب اسلامی شده و در اولین دولت انقلابی حضور یافتند. آنان که در پی «باران بودند، اما سیل را شاهد شدند»، ماه های اول استقرار جمهوری اسلامی، در برگزاری رفراندوم و تدوین قانون اساسی دولت انقلابی مشارکت داشته و بر تخریب نهادهای مدنی و اجرایی پیشین سکوت کردند.

اولین قربانیان رژیم انقلابی همراه با وابسته گان دولت پادشاهی، از میان وابسته گان به جریان نهضت آزادی و جبهه ملی ایران انتخاب شدند؛ مدیران فعالی که در دولت انقلابی یا روانه زندان ها شدند و یا این که به انزوای سیاسی و اجتماعی راهی شدند. با گذشت زمان و شتابی که تثبیت جمهوری اسلامی می طلبید، رهبران نهضت آزادی ایران بیش از پیش سکوت اختیار کرده و به جایگاه حزبی غیرقانونی و لغو فعالیت شده پس رانده شدند. بدین ترتیب آنان ثمره همراهی خود با انقلابیون حوزوی و حوزویان حاکم را دریافت کردند؛ مهندس مهدی بازرگان یکی از بنیانگزاران و رهبران نهضت آزادی ایران، اولین کسی بود که با نگارش آخرین رساله سیاسی-دینی خویش، از ایدئولوژی اسلامی روی برگرداند و از راه رفته انقلابی گری عذرخواهی کرد. ابراهیم یزدی دومین رهبر نهضت آزادی تاکنون همان طور که درباره خیلی از مسائل و رویدادهای پشت پرده انقلاب اسلامی مهر سکوت بر لب زده است، مدافع همراهی با انقلابیون است.

دکتر احمد صدر حاج سیدجوادی یکی از رهبران نهضت آزادی ایران در دهه های گذشته با طرح نوشتاری و گفتاری چندین باره عذرخواهی از انقلابی گری، بیش از دیگر اعضا و کادر نهضت  آزادی ایران، جسارت صادقانه ای از خود در راه طی شده این جریان ملی-مذهبی نشان داد. وی به دفعات و در مواقع مقتضی از پیشگاه ملت ایران برای راه اندازی انقلابی نالازم و نابسامانی که به دنبال آن در سه دهه گذشته کشور را در خود غرق کرده است، عذر تقصیر بیان کرد و جوانان را به هشیاری در سیاست و نوسازی فرهنگ اجتماعی و اخلاق فردی سفارش کردند.

کنش و اندیشه احمد صدر حاج سیدجوادی که عمری در سیاست، فرهنگ و مراکز اجرایی و قضایی کشور حضور فعال داشته است، نمونه ای از آرمان های برباد رفته ملت ایران در دستیابی به آزادی و رسیدن به دولتی دموکراتیک و جامعه ای برابر بشمار می رود؛ آرمان هایی که بازیچه مستبدان دینی قرار گرفت و فاجعه ای تاریخی را برای ایران زمین تدارک دید؛ حاج سیدجوادی به درستی تشخیص داده بود که همراهی با سنتگرایان حوزوی در برپایی انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی، اشتباهی تاریخی از سوی نهضت آزادی و حرکتی نالازم و نسنجیده از طرف مدعیان آزادی خواهی بود و در سال های آخر عمر خویش کوشید تا در همراهی با جنبش مدنی مردم و حضور در میان جوانان و توجه به مسائل زنان، بخشی از اشتباهات سیاسی اش را جبران کند. او به تحقیق دریافته بود که نهضت آزادی ایران، سازمانی روزگار سپری کرده و به دور از مسائل و رویدادهای زمانه ایرانیان بوده و بایسته نوسازی در ساختار و تجدیدنظر در اندیشه و کنش است.

تردیدی نیست که بازاندیشی و عذرخواهی دکتر احمد صدر حاج سیدجوادی بر منش و شخصیت والای او دلالت داشته و می تواند راهنمای دیگر آرمان اندیشان ملی-مذهبی قرار گرفته و این جریان را به تأمل در کنش ها و اندیشه های پیشین خود گرداند؛ با ادای احترام به احمد صدر حاج سیدجوادی می توان در روزگار نوگرایی جنبش مدنی ایرانیان و در آستانه فروپاشی نظام جمهوری اسلامی ایران، از درس های تاریخ آموخت و برای ساختن ایرانی دموکراتیک و عاری از استبداد دینی و متکی بر اعلامیه جهانی حقوق بشر، رخدادهای تلخ و خاطرات هراسناک دهه های پیشین حوزویان در حکومت و ملی-مذهبی های همراه و منتقد آن را در واقع گرایی سیاسی و نوسازی فرهنگ سیاست ایران زمین نظاره کرد.